SOSYAL FAYDA İÇİN YAPAY ZEKA NEDİR, KULLANIM ALANLARI VE GELİŞMELERİ NELERDİR?

Yapay zeka her geçen gün hızla gelişmekte ve kullanım alanı da aynı oranda genişlemekte. Bir mesaj yazarken bir sonraki kelimenizin tahmin edilmesinden, sürücüsüz arabalara ve gitgide artan uygulama alanlarıyla merak uyandıran ve daha neler yapılabilir diye düşünülen döneminde. Bu gelişmeler ile birlikte her geçen gün daha çok kişi Yapay Zeka terimiyle karşılaşıyor ve son zamanlarda yaşadığımız salgın, deprem, iklim krizi ve birçok toplumsal sorun için, sosyal fayda için yapay zekayı nasıl kullanabiliriz ya da yapay zeka ile bir şeyler yapılabilir mi diye birçok kişi düşünmüştür. Ben merak ettim ve bu sorulara cevap bulabilmek adına araştırmalar yaptım. bu yazıda sizlerle paylaşıyorum.

Öncelikle Yapay Zeka hakkında bilgisi olmayanlar için Yapay Zekayı “Doğal sistemlerin yapabildiği(zekice olsun veya olmasın) her bilişsel etkinliği(gerekirse bedenleri olan yapay sistemlere, daha da yüksek başarım düzeylerinde nasıl yaptırabileceğimizi inceleyen bilim dalıdır.” Cem Say(2018) tanımlayabiliriz. Yani büyüdükçe bize öğretilen bilgileri anlamlandırıp tecrübe etmemiz ve konular üzerinde hakimiyetimizin artması, tecrübelerimiz doğrultusunda daha iyiye daha doğrusuna ulaşabilme bilincimizi yapay sistemlere nasıl öğreteceğimiz gibi düşünülebilir.

Ham verilerin anlamlandırılarak makine öğrenmesi ve derin öğrenme gibi yöntemler kullanılarak anlamlı verinin tecrübeye dönüştürülüp, yapay sistemlerin bilgeleşmesidir de diyebiliriz. Yapay Zeka hakkında daha detaylı bilgi için “Yapay Zeka(AI) Nedir” başlıklı blog yazısına bakabilirsiniz.

Sosyal Fayda İçin Yapay Zeka (AI for Social Good)

Toplumsal fayda için yapay zeka toplumun ortak sorunları iklim krizi, su kaynaklarının tüketilmesi, salgın hastalıklar, eğitimde eşitsizlik gibi toplumu etkileyen her türlü toplumsal sorun ve bu sorunların çözümü için yapay zekanın teknolojisinin kullanılmasıdır. Bu toplumsal sorunlar giderek daha çok büyüyor ve etkili çözümler üretilmesi için ülkeler, sivil toplum kuruluşları, akademisyenlerin işbirliği içerisinde çalışması gerekiyor. Yani toplumsal bir eylem gerekiyor. Sürdürülebilir Kalkınma hedefleri doğrultusunda ülkelerin Ulusal Yapay Zeka Stratejileri belgelerini yayınlaması, hayır kurumları, akademik programlar, konferanslar, büyük şirketlerin finansman programlarıyla bu alanın gelişmesi için ortak çaba giderek artıyor.

Sosyal Fayda için Yapay Zeka gelişmelerine katkı sağlayan kuruluşlar

DataKind: 2012’de kurulan bu hayır kurumu veri bilimini insanlığın hizmetinde kullanmak için yüksek etkili kuruluşları, önde gelen veri bilimcileriyle bir araya getiriyor.DataCorps, DataDive programlarıyla uzun ve kısa süreli destek program etkinlikleri var. Daha fazla bilgi için https://www.datakind.org/ ziyaret edebilirsiniz.

UN Global Pulse: Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin kalkınma, insani yardım ve barış için büyük veri ve yapay zeka konusundaki girişimidir. Daha fazla bilgi için https://www.unglobalpulse.org/ ziyaret edebilirsiniz.

ai4good: 17 başlık altında toplanan sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin her başlığın yapay zeka ile nasıl desteklenebileceği olumlu değişim yaratan çözümleri belirlemek, prototiplemek ve ölçeklendirmek için disiplinler arası araştırmacıları, kâr amacı gütmeyen kuruluşları, hükümetleri ve kurumsal aktörleri bir araya getirerek etki yaratmayı amaçlayan bir kurum. https://ai4good.org/ web sitelerinden bu amaçlar doğrultusunda politikalarına,eğitimlerine ve araştırmalarına bakabilirsiniz.

The Partnership on AI (PAI): akademisyenleri, araştırmacıları, sivil toplum kuruluşlarını AI teknolojisini oluşturan ve kullanan şirketleri ve AI’ın etkilerini daha iyi anlamak için çalışan diğer grupları bir araya getiren çok paydaşlı bir organizasyondur. Ortaklık, AI teknolojileri üzerindeki en iyi uygulamaları incelemek ve formüle etmek, halkın AI anlayışını geliştirmek ve AI ile insanlar ve toplum üzerindeki etkileri hakkında tartışma ve katılım için açık bir platform olarak hizmet etmek için kurulmuştur.Detaylar için https://www.partnershiponai.org/

aiforgood: AI for Good, AI yenilikçilerinin ve sorun sahiplerinin BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini ilerletmek için pratik AI çözümlerini belirlemek için oluşturduğu yıl boyunca süren bir dijital platformdur. https://aiforgood.itu.int/

The Alan Turing Institute: Alan Turing Enstitüsü bilim, toplum, ekonomideki zorlukları ele alan araştırmalar yapıp bu araştırmaları toplumsal sorunlara uygulamak için üniversiteler, işletmeler ve kamu ve üçüncü sektör kuruluşlarıyla işbirliği yapıyorlar. Ayrıca bu araştırmaları yaptıkları etkinliklerle paylaşıyorlar.örneğin 22–23 Eylül 2021 de DCEng Zirvesi Veri bilimi ve mühendisliğinin kesişimi üzerine küresel diyalog konulu bir etkinlikleri var.Araştırma alanlarında benim ilgimi Climate action at the Turing projesiyle veri bilimi ve yapay zeka gücüyle iklim değişiklikleri ve etkileri üzerine özel araştırma çalışmaları yapmaları çekti.Bunun yanı sıra sağlık ve tıp bilimleri,kamu politikası,kentsel analitik başlıklı araştırmaları içerisinde toplumsal fayda için yaptıkları birçok araştırma projesi mevcut.Dilerseniz daha detaylı bilgi için https://www.turing.ac.uk/ bakabilirsiniz.

Google:AI Impact Challenge ile toplumsal zorlukların ele alınmasına yardımcı olmak için AI’yı nasıl kullanabilecekleri konusunda proje geliştirenlere hibe desteği vereceğini duyurdu ve başvurular sonucunda 20 kuruluşu seçti ve onlara 20 milyon ABD Doları tutarında bir havuz, kredi ve Google Cloud’dan danışmanlık verdi. Seçilen şirketler, sosyal nedenleri ele alabilecek projeler üzerinde çalışmak için dokuz aylık bir hızlandırma programına katıldı.

Öte yandan Şirket, Covid-19 müdahale çabalarına yardımcı olmak için yapay zeka ve veri analitiği kullanan 31 STK’ya ve akademik gruba 8,5 milyon ABD doları tutarında fon sağladı. AI Impact Challenge ile hibe alan projelere birkaç örnek: Beyrut Amerikan Üniversitesi:Ortadoğu ve Afrika’da milyonlarca insan geçimini tarımdan sağlıyor. Sulama, bu kurak bölgelerde tarımsal üretim için kritik öneme sahiptir, ancak tarımsal genişleme ve verimsiz sulama uygulamaları nedeniyle yeraltı suyu kaynakları tükenmektedir. Hava durumu ve uzaktan algılanan tarımsal verilere ML uygulayan bu ekip, çiftçilere tarlalarındaki mahsulleri sulamak için gereken kesin su miktarını içeren sulama programları sağlayarak su tasarrufu sağlayacak ve gıda üretimini artıracak

Rainforest Connection

Yağmur ormanları, yasadışı ağaç kesimi ve küresel ısınma nedeniyle artan tehdit altındadır. Rainforest Connection, acil tehditleri tespit etmek ve yağmur ormanlarının sağlığını izlemek için biyoakustik izleme için yaygın mobil teknolojiyi ve derin öğrenmeyi kullanıyor. Ağ, yasa dışı ağaç kesme faaliyetlerini ve diğer çevresel tehlikeleri ortaya çıkarırken, aynı anda yağmur ormanlarının sağlığını da analiz ederek, verileri dünyadaki herhangi bir bilim insanı için kullanılabilir hale getiriyor.

Wadhwani AI

Dünya çapında küçük çiftçi hanelerinde bir milyardan fazla insan yaşıyor ve bu çiftçilerin çoğu, yıllık mahsul veriminin %50’sini yok edebilecek önlenebilir haşere hasarıyla mücadele ediyor. Bu projede, çiftçiler ve tarım programı çalışanları düzenli olarak haşere tuzaklarının fotoğraflarını çekerken, telefonlarındaki AI modelleri haşereleri sınıflandırır ve sayar. Veriler, milyonlarca çiftçiye pestisit kullanımını azaltmak ve verimi artırmak için zamanında ve yerel tavsiyeler sağlamak için kullanılacak.

Huridoklar

İnsan hakları avukatlarının şu anda davaları için en alakalı gerçekleri belirlemek için geniş belge havuzlarını incelemeleri gerekiyor. HURIDOCS, yasalardaki, içtihatlardaki, mağdurların ifadelerindeki ve kararlardaki ilgili bilgileri ayıklamak, araştırmak ve birbirine bağlamak için doğal dil işleme ve makine öğrenimi yöntemlerini kullanır. Erişilebilir küresel belgeler sayesinde insan hakları avukatları davalarını daha verimli ve etkili bir şekilde araştırabilir ve savunabilir.

Hand Talk

Brezilya’daki pek çok sağır ve işitme güçlüğü çeken kişi okuma ve yazma konusunda zorluk yaşıyor ve iletişim kurmak için büyük ölçüde işaret diline güveniyorlar. Hand Talk, Hugo adlı dijital bir avatar kullanarak Portekizce’yi Brezilya İşaret Dili’ne çevirmek için AI kullanır. Bu araç, işitme engelli ve işitme güçlüğü çeken Brezilyalılar için dijital iletişim sağlar ve ayrıca Brezilya İşaret Dili öğrenimini artırır.

Trevor Projesi

Yalnızca ABD’de, tahminen 1,5 milyon LGBTQ genç, her yıl intiharı ciddi şekilde düşünüyor veya önemli bir kriz yaşıyor. Trevor Projesi, risk altındaki LGBTQ gençlerini telefon, metin ve sohbet yoluyla destekleyerek hayat kurtarıyor. Danışmanlar, doğal dil işlemeyi ve duygu analizini kullanarak bir LGBTQ gencin intihar risk seviyesini belirleyebilecek ve yardım arayan bireyler için daha iyi hizmetler sunabilecekler.

Makerere Üniversitesi

Hava kirliliği, sağlığımız üzerinde kötü etkilere sebep oluyor. Makerere Üniversitesi’nden araştırmacılar, hava kalitesi izleme ve tahminini iyileştirmeye yardımcı olmak ve gelecekteki müdahaleleri bilgilendirmek için bazı yerlere kurulan düşük maliyetli hava sensörlerinden gelen verilere AI uygulayacak.

Microsoft: AI for Humanitarian Action, afet müdahalesini, mültecileri, yerinden edilmiş insanları, insan haklarını ve kadın ve çocukların ihtiyaçlarını desteklemektedir. AI for Earth ile dünya için AI projeleri, AI for Health ile sağlık için AI projeleri ve birçok toplumsal alanda AI projelerine destek veriyor.

IBM : Toplumsal zorlukların üstesinden gelmek için sivil toplum kuruluşlarından akademisyenler ve uzmanlarla ortaklık kuruyor. Ekip, opioid krizi, bilişsel hastalık, insan tasarımlarındaki doğal yapılar, video oyunlarında dijital ajanlara ahlaki boyut, enerji tasarrufu ve çevrimiçi gibi toplumsal sorunları ele almak için yapay zeka, derin bilim, bulut bilişim ve diğer birçok teknolojiyi uyguluyor. Sosyal İyilik İçin Bilim, yapay zekayı uygulayarak ve dünyevi meseleleri ele almak için teknolojiyi kullanarak toplumda bir atılım yapmayı hedefliyor.

Ayrıca IBM Social Good Fellowship programıyla, lisansüstü öğrenciler ve doktora sonrası akademisyenler için becerilerini geliştirmeleri ve insanlığa fayda sağlayan veri bilimi çözümleri geliştirmeleri için Yorktown Heights, NY’deki (New York şehrinin kuzeyi) TJ Watson Araştırma Merkezi’nde önde gelen IBM Araştırma bilim adamları ve mühendisleri tarafından mentorluk yapılıyor.

Intel : yaban hayatı koruma zorluklarını ele almak için çalışan birçok şirketten biridir. 2019’da Intel, Afrika’nın vahşi yaşam rezervlerine giren kaçak avcıları tespit etmek ve park bekçilerini gerçek zamanlı olarak uyarmak için Intel destekli yapay zeka teknolojisini kullanan ‘TrailGurad AI’ kamerasını ortaya çıkardı. Bu, kaçak avcıların nesli tükenmekte olan vahşi hayvanları öldürmesini önler. Bundan önce şirket, vahşi yaşam koruma alanlarını gözlemlemek için yapay zeka tabanlı insansız hava araçları da kullandı. Dronlar, kutup ayılarından balinalara kadar vahşi yaşam hakkında video ve diğer verileri toplamak için kullanıldı. Doğanın daha güvenli, daha verimli ve daha az istilacı olmasını sağladı.

Akademik alanda yapay zekanın sosyal fayda için kullanımı için Chicago Üniversitesi’ndeki Data Science for Social Good (DSSG) programı bu konuda akademik alanlarda gelişmeler yaşanmasının yolunu açmış.

Bu alanda çalışma yapan hayır kurumu,köklü şirketleri olabildiğince ele almaya çalıştım. Fakat bu amaç için çalışmalar yapan çok daha fazla hayır kurumu,köklü şirketler,ülke çalışmaları mevcut. Daha fazla bilgi için araştırma yapabileceğiniz linklere ileri okuma kısmından ulaşabilirsiniz.

Toplumsal Sorunlar ve Yapay zeka

İklim Değişikliği

Son zamanlarda ülkemizin önce yangın sonra sel felaketiyle sarsıldığı bir süreç içerisinden geçiyoruz. İklim krizi artık gezenimizi tehdit eden en önemli sorunlardan biri. Bu kritik öneme sahip problemin çözümü için yapay zekadan destek alabiliriz. Yapay zeka, iklim değişikliğinin farklı bölgeler üzerindeki etkilerini analiz ve tahmin etmeye yardımcı olabilir.Bu analiz ve tahminler sonucunda problemlerin bölgesel çözümleri için gerekli çalışmalar ile oluşacak hasar en aza indirilebilir hatta hasarsızda çözülebilir.

Örnek Uygulamalar:

“Makine öğrenimi ile yangınla mücadele: iki öğrenci, orman yangınlarını tahmin etmek için TensorFlow’u kullanıyor “ https://www.blog.google/technology/ai/fighting-fire-machine-learning-two-students-use-tensorflow-predict-wildfires buradan ulaşabileceğiniz başlıklı yazıda detaylı bilgiye erişebilirsiniz.

“Yapay zeka destekli sel tahmini ile insanları güvende tutmak” buradan ulaşabilirsiniz.https://www.blog.google/products/search/helping-keep-people-safe-ai-enabled-flood-forecasting/

İnsan Hakları

Yapay zeka , insan ticareti gibi insan hakları ihlallerini belirleme görevini daha hızlı ve kapsamlı hale getiriyor. Yapay zeka destekli yüz tanıma teknolojisini kullanarak kayıp kişileri bulmak için fotoğraflar analiz edilebilir ve diğer insan hakları ihlallerini tespit etmek için görüntüler incelenebilir.

Vahşi yaşamı Koruma

Yapay zekanın gezegen için çalışmasının bir başka yolu da koruma çabalarıdır ve yetersiz finanse edilen korumacılara verileri ucuza analiz etme fırsatı verir. Hawaii Üniversitesi’nin Kauai Nesli Tükenmekte Olan Deniz Kuşu Kurtarma Projesi’nden bir ekip, kuşlar ve elektrik hatları arasındaki çarpışma sayısını tespit etmek için 600 saatlik sesi analiz etmek için AI kullandı.

Eşitsizlik ve Yoksulluk

Yapay zeka algoritmalarına yönelik eleştirilerden biri, çarpık algoritmalar veya eğitim veri setleri aracılığıyla ortaya çıkabilecek insan önyargısı olsa da, yapay zeka aslında eşitsizliklerin azaltılmasına yardımcı olabilir.Chicago Üniversitesi’nin Aequitas projesinin Veri Bilimi ve Kamu Politikası Merkezi ve IBM’in AI Fairness 360, önyargıyı izleyip düzeltebilen açık kaynaklı araçlardır. İş tanımlarını daha kapsayıcı hale getiren akıllı metin editörü Textio, bir yayıncının daha önce %10 olan işe alım oranını %57’ye çıkarmasına yardımcı oldu. Imperial College of London, nihai olarak bu bilgileri durumları iyileştirmek için kullanmak amacıyla şehirlerdeki yaşam koşullarının sokak görüntülerine dayalı eşitsizliği belirlemek için AI eğitiyor. Benzer şekilde AI daha sonra ekonomik yardımı etkileyebilecek yoksulluk bölgelerini tahmin etmek için bir Stanford Üniversitesi projesinde uydu görüntülerini analiz ediyor. Yapay zeka/makine öğreniminin yoksulluğu sona erdirmek için çalışmasının bir başka yolu da okuma yazma bilmemenin üstesinden gelmek için IBM’in Sosyal Fayda için Bilim yönergesi Simpler Voice aracılığıyladır.

Sağlık

Klinik verileri değerlendirmek ve gelecekteki eğilimleri tahmin etmek için sağlık hizmetleri senaryolarına tahmine dayalı analitik teknikleri uygulanmaktadır . Tahmine dayalı analitiğin bu alandaki başlıca avantajlarından biri teşhis ve tedavinin doğruluğunu iyileştirmesidir.

Patoloji laboratuvarları için bir teknoloji sağlayıcısı olan PathAI, çeşitli tümör hücrelerinde belirli bir proteinin AI destekli ve manuel olarak nitelendirilmesi arasında güçlü bir korelasyon buldu. PD-L1 proteini, bağışıklık hücrelerinin vücuttaki zararlı olmayan hücrelere saldırmasını engeller ve bazı kanser hücreleri bu proteini yüksek miktarda içerdiğinden bağışıklık sistemini aldatabilir ve zararlı ajanlar olarak algılanmaktan kaçınabilir. Böylece saldırıya uğramazlar. Sağlık uzmanları bu proteini tam olarak tanımlayarak daha iyi bir anlayışa sahip olurlar

Bu başlıklar ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda birçok alanda gelişmeler mevcut. Kısıtlı süre içerisinde bu başlıklar altında yaptığım araştırma sonucunda bu alanda yapılan birçok gelişmeyi görmek beni umutlandırdı. Bir bilgisayar mühendisliği öğrencisi ve gelecekte yapay zeka üzerine çalışmalar yapmak için kendini geliştirmeye çalışan biri olarak mesleğimi topluma ve doğaya faydalı işler yapmak üzere şekillendirmek istiyorum. Ben ve benim gibi ilgili olan insanlar için bu yazım umarım ufakta olsa bir fayda sağlar.

İleri okuma